موریانه و روش های کنترل و مبارزه با آنها

موریانه ها حشرات بالدار یا بی بال نسبتا کوچکی هستند درقسمت پهلوی سینه موریانه های بالدار که قهوه ای رنگ است دو جفت بال طویل و باریک قرار دارد. موریانه های بی بال ظاهرا شبیه مورچه ها هستند ولی رنگ آن ها سفید و کمر آنها مانند مورچه هاباریک نیست (سر- سینه- شکم= حدفاصل بین سینه و شکم باریک نیست). در مناطق گرم فراوان هستند و خسارات زیادی به لوازم چوبی، لباس ها و کاغذ و غیره وارد می کنند. بیش از دو هزار گونه در جهان شناخته شده که تعداد معدودی از آنها در ایران زندگی می کنند.
قطعات دهانی موریانه ها از نوع ساینده و شبیه به ملخ ها است بعضی داخل ریشه درختان و علوفه می شوند ولی غالبا به چوب و الوار صدمه می زنند. زندگی موریانه ها به صورت اجتماعی است که اشکال مختلف کارگر، سرباز، نر و ماده در داخل هر لانه وظایف مخصوصی به عهده دارند کارگر ها یا موریانه های بی بال معمولی که خسارت آن ها به خوبی مشهود می گردد وظیفه جمع آوری غذا، نگهداری لانه و تغذیه سایر فرم های موریانه را به عهده دارند کارگر ها بعد از تغذیه از چوب و کاغذ را نیمه هضم نموده و به سریاز ها و فرم های جنسی می خورانند. تغذیه موریانه ها به وسیله قی کردن از دهان یا اخراج غذا به صورت قرص هایی از راه مخرج است. نظر به اینکه چوب و کاغذ در دستگاه گوارشی موریانه ها به راحتی هضم نمی شود تعداد زیادی تک یاخته به صورت هم زیستی در روده آنها به هضم غذا کمک می کنند
فقط ناحیه سرها محکم است و بقیه قسمت های بدن آن ها معمولا نرم می باشد. سرباز ها دارای سر مستطیل یا مثلثی شکل و آرواره های قوی هستند. بالدار ها و فرم های جنسی چشم های مرکب دارند ولی سایر فرم های موریانه به علت زندگی در خاک و تونل های زیرزمینی فاقد چشم هستند.
در خوزستان و مناطق گرمسیر موریانه های بالدار معمولا در ماههای اسفند و فروردین از لانه خارج می شوند. خروج موریانه های بالدار در هوای آرام و بعد از بارندگی معمولا در اوایل غروب صورت می گیرد موریانه های بالدار نمی توانند خوب پرواز کنند و پس از پرواز کوتاهی که از چند صد متر تجاوز نمی کند به زمین می افتند. بعضی موریانه ها بهتر پرواز می کنند و شب ها به طرف چراغ ها جلب می گردند. بال موریانه ها فقط یک یا دو رگبال قوی و مشخص دارد بقیه رگبال ها معمولا ضعیف و نامشخص هستند بال ها معمولا پس از انجام پرواز کوتاه موریانه از نزدیکی سینه قطع می شوند.
کلنی موریانه ها برعکس مورچه و زنبور، تعداد مساوی نر و ماده بالدار تولید می نماید. در داخل کلنی ملکه و شاه هر دو با هم زندگی می کنند و در فواصل معین داخل کلنی فرم موریانه ها جنسی بالدار تولید میشود که پس از پرواز کوتاه و جفت گیری باعث انتشار آلودگی و موریانه زدگی می شوند. کلنی جدید آنها در اثر جفت گیری بین نر و ماده داخل گودالی روی زمین تاسیس می شود.
شاه و ملکه موریانه ها زندگی طولانی دارند و در برخی از گونه ها ملکه تا 50 سال به فعالیت تولید مثل خود ادامه میدهد. جفت گیری شاه و ملکه در تمام دوره ی زندگی ادامه پیدا می کند و بر طول و حجم ماده موریانه مرتبا افزوده می گردد. جمعیت یک کلنی بر حسب گونه آن بین صد تا یک میلیون است.
جمعیت هر کلنی موریانه ها عمدتا از کارگر ها تشکیل شده، کارگر ها از شاه و ملکه پذیرایی می کنند کارگر ها تخم های ملکه را جابجا کرده و به نوزادانش غذا می دهند و وقتی جمعیت لانه زیاد شد کارگرها بر تاسیسات آن می افزایند و نظافت آن را بر عهده می گیرند سربازها تقریبا در تمام کلنی گونه های مختلف یافت می شوند. بعضی از انواع سربازها آرواره های قوی تر و برخی دیگر نوک تیز دارند که روی آن مایع بدبویی برای دفع دشمن ترشح می شود وقتی به عللی شاه و ملکه موریانه ها ناگهان از بین بروند کارگر ها نوعی را که بال های کوتاهی دارند برای جانشینی آن ها غذا داده و پرورش می دهند. غالب انواع موریانه های ایران دالان هایی داخل چوب تولید کرده و باعث پوسیدگی آن می شوند و یا زندگی زیرزمینی دارند. در آفریقا و استرالیا بعضی از انواع موریانه ها لانه هایی به شکل ستون هایی عظیم در سطح خاک می سازند و خود در داخل آن زندگی می کنند.

• انواع موریانه:
  1- Termitidae: موریانه بیابانی است که ملکه آن در زیر خاک زندگی می کند کارگر ها راهروهای گلی می سازند و برای تغذیه خود را به چوب و ریشه گیاهان می رسانند. سر سرباز برخی از گونه ها مخروطی شکل است(Naustitermes) که از آن ناحیه ترشحات چسبنده ای برای دفاع در مقابل دشمنان خارج می شود. کارگر ها از محل لانه راهروهایی به داخل خانه می کشند و از وسایل منزل مانند چوب، فرش، مبل، کتاب و غیره تغذیه می کنند.
  2- Hodotermitidae: در چوب های پوسیده زندگی می کنند طول بدن آن ها زیادتر از Termitidae است و به 12-15 میلیمتر می رسد لانه این موریانه ها در بیشه زارهای مرطوب زیر شاخ و برگ های درحال پوسیدن است.

• راه های مبارزه (بهسازی و سمپاشی اختصاصی موریانه):

1- پیشگیری

موریانه خاکزی: 
• دقت در سیستم تهویه
•  استفاده از زیر زمین یا ایجاد ساختمان بر روی ستون و پایه مناسب
• چلوگیری از مرطوب شدن محیط
• استفاده از موانع مکانیکی مثل قطعات پیش ساخته با قطر مینیمم 15 سانتی متر و فاقد هر گونه شیار
• آغشته کردن محل به سموم شیمیایی (سمپاشی اصولی با سموم اختصاصی موریانه)
• نصب کلاهک در قسمت پایه ساختمان که مانع از بالا آمدن موریانه از پایه می شود
• استفاده از سموم خاک خصوصا در ساختمان هایی که از بتون ساخته می شوند و امکان بازبینی وجود ندارد
• پاکسازی محل ساختمان از لانه های موجود و از بین بردن چوب و محصولات چوبی آلوده و ریشه گیاهان
• مقاوم نمودن الوار هایی که بکار برده می شوند

موریانه چوب:

• در شاخه های خشک، الوار بریده در حال خشک شدن، زندگی می کنند، در دسته جات کوچک پرواز میکنند، در ساختمان های جدید هر جا که از الوار ساختمانی یا مبلمان چوبی که دارای شکاف یا بریدگی باشد محل جایگزینی برای موریانه ها می تواند باشد
• تنها راه موثر در این نوع ساختمانها استفاده از مواد موثر ضد موریانه است و همچنین معدوم نمودن وسایل آلوده و سوزاندن آنهاست.

2- بهسازی محیط
• جمع اوری مواد و مصالح چوبی و پاکسازی کامل به طوری که تا عمق 50 سانتی متری خاک ماده ای چوبی در زمین نباشد
• مسدود کردن کلیه شکاف ها با مصالح ساختمانی مستحکم
• ایجاد زهکش های دور کننده رطوبت در اطراف ساختمان جهت کم کردن رطوبت خاک

3- مبارزه شیمیایی یا سمپاشی (سمپاشی با سموم مختص موریانه):

ایجاد سدی از مواد شیمیایی بین کلنی موریانه ها در داخل خاک و ساختمان جهت جلوگیری از نفوذ آنها به ساختمان با استفاده از روشهای زیر:
آغشته سازی خاک با استفاده از حفر گودال که این روش در ساختمان هایی کاربرد دارد که از بناهای اطراف فاصله داشته باشند. روش کار به این صورت می باشد:

• ابتدا گودالی باعرض ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر و عمق آن تا کف فوندانسیون و در ساختمانهای دارای زیر زمین تا ۳۰ سانتیمتر پایین تر از کف زیر زمین احداث می شود.
• در طول گودال سوراخ هایی با فاصله ۳۰ سانتیمتر حفر کرده و سم ترکیبی مختص موریانه (سم مختص شرکت پادسم)  به داخل این سوراخ ها تزریق می شود.

سمپاشی تضمینی تهران- سمپاشی تضمینی کرج- سمپاشی تضمینی موریانه شیراز- سمپاشی تضمینی موریانه فارس- سمپاشی تضمینی موریانه اهواز- سمپاشی تضمینی – سمپاشی تضمینی موریانه مازندران- سمپاشی تضمینی موریانه رشت- سمپاشی تضمینی هرمزگان- سمپاشی تضمینی بندرعباس- سمپاشی تضمینی هرمزگان- سمپاشی تضمینی کرمان